تاریخ گردیزدی

معرفی کتاب تاریخ گردیزی

تاریخ گردیزی یا زین الاخبار کتابی است معتبر در تاریخ بـه زبان فارسی تألیف ابوسعيد عبدالحـي بـن ضحاک گردیزی، مورخ ایرانی که در ۲۲۲ یا ۴۲۳ هجری نوشته شده است. یکی دو نسخه خطی که از این کتاب تاکنون پیدا شده مقدمه ندارد؛ بنابراین، اطلاع چندانی از مؤلف آن در دست نیست. آنچه از جای جای زین الاخبار بر می آید، گردیزی (گردیز: قصبه یا شهر کوچکی بوده در مشرق غزنین در ایالت بختیای افغانستان امروزی) معاصر سلطان محمود و سلطان مسعود و یکی دو تن دیگر از سلاطین غزنوی بوده است. آخرین پادشاهی که گردیزی در تاریخ خود از او نام می برد عبد الرشید محمود غزنوی (۴۴۱-۴۴۴) است و او کتاب خود را در زمان این پادشاه تألیف کرده است. احتمال دارد گردیزی نام کتاب خود زین الاخبار را از لقب همین سلطان، عزالدوله و زین المله سيف الله عبدالرشيد، گرفته باشد. او، همه جا، از این سلطان به عنوان سلطان زمان و معاصر خود یاد می کند.

تاریخ گردیزی، شامل گزارشهای ارزشمند تاریخی، نیمه تاریخی و اطلاعات دیگر، به نوزده بخش تقسیم شده که هر یک از پنج بخش اول آن «طبقه» و بقيه بخشها «باب» نام گرفته است. طبقات پنجگانه کتاب در تاریخ ایران پیش از اسلام از تهمورث و جمشید تا کیانیان و از ملوک الطوایف (یعنی) عصر اسکندر و اشکانیان تا واپسین شاهان ساسانی است. بابهای ششم و هفتم مفصل ترین بخش تاریخ گردیزی، شامل جدول اسامی و اخبار خلفا و ملوک اسلام از پیامبر وخلفای راشدین گرفته تا القائم بالله است. آن گاه اخبار امرای خراسان  – کارگزاران بنی امیه و بنی عباس، شاهان نیمه مستقل طاهری، امیران سامانی، سلاطین غزنوی و ترکان سلجوقی در ابتدای کار ـ آمده است. واپسین رویدادی که گردیزی گزارش می دهد سلطنت امیر مسعود بن محمود غزنوی و درگیریهای او با ترکان سلجوقی است.

منبع: فرهنگ آثار ایرانی – اسلامی / انتشارات سروش