رساله های میرزا ملکم خان ناظم الدوله

معرفی کتاب رساله های میرزا ملکم خان

بسیاری از مقاله ها و رساله های میرزا ملکم خان در نوع خود بدیع است و برخلاف بسیاری که او را منکر شریعت و اسلامیت ایران می دانند ملکم در جای جای این رسائل می کوشد ثابت کند اصول ترقی (تجدد یا توسعه بعدی) با اصول شرعی هیچ مغایرتی ندارد و از این حیث می توان میرزا را هم از روشنفکران دینی دانست که میخواست دین و تجدد را با هم آشتی دهد.

میرزا ملکم خان روزنامه نگار هم بود و روزنامه ای انتقادی به نام «قانون» چاپ می کرد که آرمان او در برابر حکومت مستبد را نشان می داد. او سعی می کرد بدون ایجاد هراس در شاه ایران او را به حکومت قانون قانع کند و از این حیث بسیاری او را از اولین متفکران لیبرال ایران می دانند. با وجود این برخلاف اشتهار، میرزا مردی ضددین نبود: «بیچاره مجتهدین را بی جهت متهم نکنید.در ایران هر گاه کسی که معنی نظم را بفهمد میان مجتهدین است. از کجا فهمیدید که اصول نظم فرنگ خلاف شریعت اسلام است؟ ترتيب مناصب ایرانی چه منافاتی با شریعت دارد؟ انتظام دولت منافی هیچ مذهب نیست.» میرزا در این مجموعه رسائل «دفتر قانون» هم نوشته که شاید بتوان آن را اولین قانون جزایی و مدنی ایران دانست و نیز فصلی در اصول ترقی دارد که مبانی یک قانون اقتصادی و تجاری را در خود دارد و از جمله در ستایش تجارت آزاد است. میرزا را می توان از جميع جهات اولین قانون نویس ایرانی دانست که متاسفانه چهره اش در غبار فرو رفته است؛ مردی که پدر قانونگذاری در ایران بود.

مجله سیاست نامه / شماره ۶ / زمستان ۱۳۹۵