سفری به دربار سلطان صاحبقران نوشته هینریش بروکش

معرفی کتاب سفری به دربار سلطان صاحبقران

گزارش بروگش، پیش از آنکه، بر وفق انتظار، سیاسی باشد، واجد جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی است. او در تهران، چند بار به دیدار ناصر الدین شاه نایل می‌گردد و توصیفی در کمال شایستگی از او و دربارش به دست می‌دهد. او در این اقامت نه چندان طولانی، علاوه بر کسب آگاهی از شئون گوناگون حیات اجتماعی و فرهنگی ایران، زبان فارسی را که هنگام ورود به ایران تنها با چند کلمه‌ای از آن آشنا بود فرا می‌گیرد و به پژوهش درباره‌ی گویش‌های ایرانی هم می‌پردازد. آگاهی‌هایی که او درباره‌ی زبان‌ها و گویش‌های رایج در نقاط متعدد ایران می‌دهد به ویژه در پاره‌ای که به عنوان ضمیمه آمده و گزارش دوست بروگش، گاستیگر، است در خور توجه و ارزشمندند. خودِ بروگش در گزارشش صریحاً گفته که به مسائل سیاسی و مذاکرات نپرداخته و دیدنی‌های ایران و اوضاع اجتماعی آن را جالب‌تر یافته است.

بروگش درباره‌ی برخی نقاط، که اقامت طولانی‌تری در آن‌ها داشته و مقصد اصلی سفرش بوده‌اند، وارد جزئیات می‌شود و اطلاعات تفصیلی دقیقی به دست می‌دهد. بارزترین نمونه‌ی آن توصیف او از تهران است که در آن، ساختار و دروازه‌ها و حصارها و خندق‌های شهر به خوبی تصویر شده چنانکه، از روی آن می‌توان نقشه‌ی تهران را رسم کرد. این مأخذ به ویژه از آن رو اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که اندک زمانی پس از آن، این ساختار شهر، به فرمان ناصرالدین شاه به منظور ایجاد دارالخلافه ناصری گسترش یافت و تغییر کرد. از مزایای دیگر اثر بروگش آمارهای مندرج در آن است. نمونه‌اش گزارش اوست درباره‌ی گرانی و بهای کالاهای مصرفی و مقایسه‌ی آن با سال قبل و افزایش صددرصدی بهای نان همچنین اطلاعات جالب دیگری از جمله درباره‌ی مقیاس‌ها و واحدها و کالاهای وارداتی (مثلاً بسته‌ی چهارتایی شمع استارین). نویسنده از خُلقیات ایرانیان به ویژه روابط و رفتارهای دولتمردان نیز بی‌طرفانه و مؤدبانه سخن گفته در عین آنکه از تعمیم مشهودات خود به جد پرهیز کرده و نخواسته است بر اساس آن‌ها به داوری مبادرت ورزد.

منبع: فرهنگ آثار ایرانی – اسلامی / جلد چهارم / نوشته‌ی علی آل داود و احمد سمیعی (گیلانی) / انتشارات سروش / چاپ اول 1396