مختصری در تاریخ تحول نظم و نثر پارسی نوشته‌ی ذبیح الله صفا

تاریخ تحول نظم و نثر پارسی

 اثری کوتاه در تاریخ ادبیات فارسی از آغاز تا دوران معاصر برای استفاده دانش جویان تأليف ذبیح الله صفا (۱۲۹۰-۱۳۷۸ش)، استاد ممتاز دانشگاه تهران، که در ۱۳۳۱ منتشر شده است. این کتاب حاوی مقدمه ای کوتاه در سبب تأليف کتاب و هفت فصل هر یک مربوط به دوره ای از ادوار ادبی است. دوره اول، از انقراض حکومت ساسانی تا پایان قرن سوم هجری که، در آن، مؤلف نخست به معرفی زبان پهلوی، که در عصر ساسانیان زبان رسمی و دینی ایران بوده، پرداخته است. در این زمان، افزون بر زبان پهلوی در کلیساهای نسطوری ایران و ما وراء النهر زبان و ادب سریانی هم رواج داشت. پس از حمله عرب به ایران، زبان پهلوی، هر چند از رونق و اعتبار آن کاسته شد تا پایان قرن سوم هنوز به عنوان زبان قلم به کار می رفت و آثاری به این زبان نوشته می شد یا آثاری که از آن به جامانده بود به عربی ترجمه می شد. شماری از آثار زبان پهلوی که به دست ما رسیده در سه قرن اول هجری تألیف شده است. به تدریج لغات عربی در گویشهای ایرانی رخنه کرد و با این امتزاج زبان فعلی فارسی پدید آمد. این دوره با ذکر نخستین پارسی گویان چون محمد بن وصيف سیستانی، فیروز مشرقی و حنظله بادغیسی پایان می یابد.

منبع: فرهنگ آثار ایرانی ـ اسلامی (جلد دوم)