گریز از آزادی نوشته اریش فروم

معرفی کتاب گریز از آزادی

غرض از آزادی در گریز از آزادی مفهوم ما بعد الطبیعی این لفظ نیست و نویسنده قصد ندارد در باب جبر و تفویض نکته ای تازه بیاموزد. مشکل این نیست که در تصمیماتی که می گیریم تا چه اندازه به گفته حكما مختار و تا چه حد مجبور بوده ایم و سعادت و شقاوت از ازل مقدر شده یا نتیجه اعمال خود ماست. فرض بر این است که موجودی با طبیعت کلی آدمی به جهان آمده و در عرصه آن در تنازع بقاست. این تلاش موجد عادات و خصایص و مؤسساتی شده که پایه آن ها بر غرایز اصلی و تعبیر آدمی از خواسته های اوست. نکته اینجاست که ببینیم مفهوم آزادی، به عنوان یکی از بزرگترین غايات زندگی، در نظر آدمی چه بوده و چگونه این تعبیر به بحران دنیای پرخروش امروز منتهی شده است.
فروم بر این اعتقاد است که ارزیابی بحران کنونی و چاره یابی بر مخاطراتی که تمدن امروز با آن ها رو به روست وابسته به فهم معنای آزادی در نظر آدمی و فهم معنای آزادی تابع درك خوى يا منش انسان این عصر است. این فرض خود آشکار می کند که نویسنده بر روان و اجتماع هر دو نظر دارد و معتقد است که تحلیل آزادی جز از راه بررسی تأثیر متقابل عوامل روانی و اجتماعی و اقتصادی و سیاسی و تاریخی بر یکدیگر میسر نیست. اجتماع را از افراد مرکب می داند و فهم قوای محرکه اجتماع را وابسته به فهم قوای محرکه روانشناسی فردی می بیند. از اینجاست که با آنکه فی المثل به بحث در اصول تعلیمات شاخه های مختلف مسیحیت و مجادلاتشان در باب اراده آدمی می پردازد، هدفش الاهیات نیست، بلکه می خواهد با اشاره به اهمیت تاریخی و روانی این مباحث نشان دهد که تصور انسان از جبر یا اختیار چه آثاری از لحاظ فهم وی از آزادی به بار آورده و چگونه به ایجاد یا برافتادن آزادی در اجتماع منجر گشته است.

تکیه فروم بر جنبه روانی آزادی است، ولی بر نکته نیز تأکید دارد که مشکل روانی از اساس مادی هستی بشری یعنی از ساختمان اقتصادی و سیاسی جامعه قابل تفكيك نیست. در این نظریه فروم با دو دسته از متفکران به مخالفت بر می خیزد: نخست آنان که تحولات بزرگ اجتماعی را صرفاً معلول عوامل روانی می دانند، و دوم کسانی که جز به تأثیر نیروهای اقتصادی و سیاسی در دگرگونی جامعه معتقد نیستند. ریشه تأثیر متقابل فرد و اجتماع بر یکدیگر ساختمان جامعه است که، بر حسب آن، شرایط اقتصادی و اجتماعی شیوه زندگانی فرد یا روابط او را با دیگران و وسایل تولید معین می کنند و، بدین وسیله خوی خاصی در او به وجود می آورند. خویی که بدین نحو پدید آمده نیز از طریق ایدئولوژی های مذهبی و فلسفی و سیاسی که از آن به ظهور می رسند در پرورش اقتصاد و اجتماع مؤثر می شود.

منبع: مقدمه کتاب گریز از آزادی/ انتشارات مروارید