تاریخ امپراطوری عثمانی نوشته هامر پورگشتال

معرفی کتاب تاریخ امپراطوری عثمانی

تاریخ امپراطوری عثمانی (Histoire de l’Empire Ottoman) اثری است از یوزف فون هامر پورگشتال (۱۷۷۴- ۱۸۵۶)، خاورشناس و محقق اتریشی. ترجمه قدیمی فارسی این کتاب مشتمل بر ۵ جلد و هر جلد حاوی چند باب است. جلد اول در ۲۱ باب است. مؤلف، در باب اول، از خاستگاه ترکان سخن رانده و از باب دوم به تاریخ ظهور عثمانیان و توسعه تدریجی قلمرو آنان در اروپا و سپس جنگ تیمور با آنان و اسارت سلطان بایزید پرداخته است. در ابواب بعدی، بخشهای مهمی به روابط عثمانیان با اروپاییان اختصاص یافته است. باب دوازدهم درباره حوادث بسیار مهم عصر سلطان محمد فاتح تا تسخیر قسطنطنیه و انقراض دولت روم شرقی است. سلطه جویی سلطان، ایجاد وحدت سیاسی و آرامش در قلمرو عثمانی، و شکست ترکمانان آق قوینلو و قره قوینلو و فتح بخشی از ایتالیا و روس و، سرانجام، احوال و اخلاق سیاسی و تاریخ اجتماعی و فرهنگی آن عصر موضوع ابواب سیزدهم تا بیستم است. در باب بیست و یکم نیز از همسایگان و رقبای عثمانی سخن رفته است.

جلد دوم، شامل ابواب بیست و دوم تا چهلم، از تاریخ و احوال سلطان سلیم و گسترش قلمرو او در شرق و غرب به ویژه نزاع او با شاه اسماعیل آغاز می شود. ابواب بعد درباره احوال مصر و شام و طمع سلطان سلیم در آنجا و سرانجام تسخیر آن نواحی، مرگ سلیم و سلطنت سلیمان است. این ابواب، که در آنها به روابط نظامی و سیاسی عثمانی با دولتهای اروپایی و آسیایی به ویژه ایران بسیار توجه شده، به لحاظ اشتمال بر گوشه های مهمی از تاریخ اجتماعی و فرهنگی عثمانی اهمیت دارد.

جلد سوم شامل ابواب چهل و یکم تا پنجاه و سوم است. تاریخ ایام پادشاهی سلطان محمد سوم و شورشهای داخلی و نهضتهای استقلال طلبانه در اروپا و آسیا، جنگ با روسها، نبرد در اروپای شرقی و روابط دولتهای قدرتمند اروپا با عثمانی، روابط با دربار ایران، و اوضاع قلمرو عربی دولت عثمانی از مطالب مهم مندرج در این جلد به شمار می رود.

 در جلد چهارم، که از باب پنجاه و چهارم آغاز و به باب شصت و ششم ختم می شود، از اوضاع داخلی امپراتوری و روابط با اروپا و ایران و دشواری هایی که حکام عثمانی در مصر و سوریه با آن روبه رو شدند و نیز نهضتهای ضد عثمانی در اروپای شرقی و شورشهای داخلی گفتگو شده است. جنگ مشهور آرپاچای و صلح با ایران آخرین فصل این جلد است.

 جلد پنجم مشتمل است بر ابواب شصت و هفتم تا هفتاد و دوم به انضمام ذیل تاریخ امپراتوری عثمانی. متن کتاب شامل وقایع مربوط به جنگهای متحدان اروپایی با عثمانی جریان ضعف و سقوط تدریجی سلاطین، روابط با ایران و جنگ بر سر شبه جزیره کریمه و تاتارستان است. ذیل نیز از جلوس سلطان حمید اول و احوال دولت عثمانی آغاز شده، پس از ذکر صلح قینارچه (کینارچی) و جلوس سلیم سوم و سپس محمود دوم و شورش ینی چریها و استقلال طلبی یونانیان و جنگ با روس و معاهده هونكبار اسکله سی و جنگ با محمد علی پاشا، به شرح وساطت اروپاییان میان مصر و عثمانی، و صدور خط شریف گلخانه خاتمه یافته است.

این کتاب را دوشه از آلمانی به فرانسه ترجمه و در ۱۸۴۴ در پاریس منتشر کرده است. ترجمه فارسی آن را میرزا محمد زکی خان علی آبادی به فرمان ناصرالدین شاه در سالهای ۱۲۷۷ تا ۱۳۱۳ق از روی متن فرانسه انجام داد و همراه ترجمه تاریخ هانری مانیه در ۷ جلد آماده کرد. این ترجمه تاریخ عثمانی پورگشتال، معروف به سلطان التواریخ، در ۱۳۶۷ش به کوشش جمشید کیان فر در ۵ مجلد و با عنوان تاریخ امپراطوری عثمانی در تهران به چاپ رسید.

منبع: فرهنگ آثار ایرانی ـ اسلامی (جلد دوم)