تاریخ ایران کمبریج (19 جلدی)

معرفی دوره تاریخ ایران کمبریج

تاریخ ایران کمبریج (The Cambridge History of Iran) مهم ترین و جامع ترین تألیف درباره تاریخ ایران، به زبان انگلیسی، در ۷ جلد، نوشته حدود صد پژوهشگر ایران شناس، به سرپرستی و نظارت دانشگاه کیمبریج انگلستان. نخستین کسی که به فکر تدوین تاریخ ایران کمبریج افتاد، آرتور جان آربری، خاورشناس انگلیسی و استاد زبان فارسی و عربی دانشگاه کیمبریج، بود. آربری در مقدمه جلد اول نوشته است که آنچه او را به این فکر انداخت آن بود که تاریخ ایران با تمام درخشش و عظمتش در هاله ای از تاریکی فرورفته است. وی با تولیت در تدوین میراث ایران، مجموعه ای درباره تاریخ و فرهنگ ایران به قلم ۱۳ تن از ایران شناسان، نخستین گام را در این راه برداشت که البته نتوانست به آن اکتفا کند. از این رو، در اوایل دهه ۱۹۶۰ – ۱۹۷۰ ، نظر مساعد قدس نخعی، سفیر ایران در لندن را که مردی با فرهنگ و هنر دوست بود، جلب کرد و، با همکاری و اقدام او شرکت ملی نفت ایران و هیئت امنای انتشارات دانشگاه کیمبریج هر یک بخشی از هزینه های طرح را به عهده گرفت. سپس هیئت مشاوران و ویراستاران تشکیل و آربری خود به ریاست آن برگزیده شد: از هارولد بیلی، استاد ممتاز دانشگاه کیمبریج؛ ج. بویل، استاد مطالعات ایرانی دانشگاه منچستر؛ بازیل گری، مسئول بخش ایرانی موزه بریتانیا؛ بانو لمتون، استاد زبان فارسی دانشگاه لندن؛ و لکهارت، عضو دانشگاه کمبریج. در این هیئت مقرر شد تاریخ ایران در ۸ مجلد و هر جلد زیر نظر یک ویراستار تدوین شود. قرار بر این بود که جلد هفتم حاوی رویدادهای مربوط به قرن هجدهم میلادی تا زمان حاضر و جلد هشتم شامل کتاب شناسی مفصل فرهنگ عوام، بررسی تحقیقات ایران شناسی، و فهرست عام مجلدات هفتگانه پیشین باشد. اما این طرح تغییر کرد و با انتشار جلد هفتم، کار تدوین این کتاب نیز به پایان رسید. نخستین جلد، با عنوان سرزمین ایران و با مقدمه آربری در ۱۹۶۸ انتشار یافت. پس از مرگ آربری در ۱۹۷۰، هارولد بیلی به ریاست هیئت انتخاب شد و اعضای جدیدی به آن افزوده گشت از جمله بازورث، استاد مطالعات عربی دانشگاه منچستر؛ گرشویج، استاد مطالعات ایرانی در دانشگاه لندن؛ محمود صناعی، استاد روان شناسی دانشگاه تهران؛ هیوبرت دارک، استاد زبان فارسی دانشگاه کیمبریج.

 بدین ترتیب مجلدات هفتگانه تاریخ ایران کمبریج در فاصله سالهای ۱۹۶۸ تا ۱۹۹۱ تدوین و منتشر شد: جلد اول، سرزمین ایران، زیر نظر و.ب. فيشر، ۱۹۶۸، شامل جغرافیای طبیعی و اقتصادی، مردم شناسی، و جمعیت شناسی ایران؛ جلد دوم، مادها و هخامنشیان، زیر نظر ایلیا گرشویج، ۱۹۸۵م، شامل تاریخ ایران از ماقبل تاریخ تا حمله اسکندر؛ جلد سوم، سلوکیان، پارتیان و ساسانیان، زیر نظر احسان یارشاطر در دو مجلد ۱۹۸۳؛ جلد چهارم، از اسلام تا سلجوقیان، زیر نظر ریچارد فرای، استاد دانشگاه هاروارد امریکا، ۱۹۷۵؛ جلد پنجم، سلجوقیان و مغول ، زیر نظر ج.ا بویل، ۱۹۶۸م؛ جلد ششم، تیموریان و صفویان، زیر نظر جکسن و لکهارت،۱۹۸۶؛ جلد هفتم، از نادرشاه تا جمهوری اسلامی زیر نظر ایوری ، هامیلی و ملویل، ۱۹۹۱.

 در تاریخ ایران کیمبریج، افزون بر شرح و بررسی و تحلیل رخدادهای تاریخی ایران، به فرهنگ و تمدن و ادب هر دوره نیز در فصول جداگانه پرداخته شده است. عبدالحسین زرین کوب، که خود در تألیف یکی از مجلدات این مجموعه مشارکت داشته، در نقدی مفصل بر جلد پنجم آن در مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران (۱۳۴۸)، محسنات و معایب آن را برشمرده است. به گفته او، این همکاری گروهی در تألیف تاریخ ایران هر چند مزیت ارائه آخرین تحقیقات در هر بخش را دربر دارد، غالباً از هماهنگی کافی برخوردار نیست.

از میان مجلدات هفتگانه تاریخ ایران کیمبریج، بخش یکم از جلد سوم، جلد چهارم، و جلد پنجم، به قلم حسن انوشه به فارسی ترجمه و به ترتیب در ۱۳۶۴، ۱۳۶۳، و ۱۳۶۶ در تهران منتشر شده است. کامران فانی در نقدی بر ترجمه جلد چهارم این مجموعه، بر آن است که مترجم، به رغم ترجمه مغشوش صفحه عنوان کتاب و حذف مقدمه متن اصلی و لغزشهای دیگر، در ترجمه این جلد کلاً موفق بوده است. «متن اصلی با دقت و امانت به فارسی درآمده، به منابع اصلی رجوع شده و اعلام و صفحات به درستی ضبط شده اند. البته مترجم در برگردان بخشهای تاریخی موفق تر از بخشهای دیگر بوده است.» در نقدی دیگر گفته شده است که مترجم در ترجمۀ بخشهای تخصصی مانند بخش نهم (هنرهای دیداری) و بخش یازدهم (علوم دقیقه) از عهده کار برنیامده و اغلاط چاپی کتاب نیز فراوان است.

منبع: فرهنگ آثار ایرانی ـ اسلامی (جلد دوم)