تاریخ فلسفه اسلامی نوشته هانری کوربن (امیرکبیر)

معرفی کتاب تاریخ فلسفه اسلامی نوشته هانری کوربن

تاریخ فلسفه اسلامی کتابی است درباره تاریخچه فلسفه جهان اسلام از آغاز تاکنون نوشته هانری کربن (۱۹۰۳- ۱۹۷۸)، فیلسوف و ایران شناس فرانسوی. کتاب شامل دو بخش است. بخش اول کتاب شامل تاریخ فلسفه اسلامی از آغاز تا مرگ ابن رشد (۵۲۰ – ۵۹۵) و مطابق با دوره ای از تاریخ فلسفه اسلامی است که در مغرب زمین، به دنبال حکمای مدرسی، «فلسفه عربی» نامیده شده است. کربن این کتاب را، مانند دیگر تاریخ های فلسفه اسلامی، با توضیحی درباره منابع فلسفه اسلامی و ترجمه متنهای یونانی و عربی آغاز کرده و آنگاه با فاصله گرفتن از سنت رایج تاریخ نویسی فلسفه اسلامی و برای تبیین ماهیت آن، به گونه ای که خود وی برداشت می کرده است، فصلی درباره تشیع، اعم از امامی و اسماعیلی، آورده که یکی از منسجم ترین و اساسی ترین فصلهای کتاب است. وی با طرح تشیع به عنوان منشأ و خاستگاه اصلی فلسفه اسلامی آن را از فلسفه یونانی مآب متمایز دانسته و بر آن است که اسلام، به ویژه با طرح حکمت نبوی، راهی نو در تاریخ فلسفه گشوده و متأسف است که تاکنون فلسفه اسلامی جایگاه مناسب خود را در تاریخهای فلسفه پیدا نکرده است. از این رو، مفصل ترین فصل کتاب را به تحلیل تشیع اختصاص داده است. ویژگی های حکمت نبوی، به گونه ای که کربن در تاریخ فلسفه اسلامی آورده، توجه به باطن کتاب مقدس، بحث نبوت امامت به عنوان باطن نبوت، تاریخ قدسی و ماورای تاریخ، و مسئله امام غایب و معاد است.

 مباحث دیگری که در فصول بخش اول مطرح شده است به شرح زیر است: کلام شیعی، اعم از معتزلی و اشعری؛ فلسفه و علوم طبیعی در مکتب هرمسی، جابر بن حیان، اخوان الصفا، زکریای رازی بیرونی، کاتب خوارزمی، ابن هیثم و شاه مردان رازی؛ فیلسوفان اسلامی از جمله ابونصر فارابی، ابوالحسن عامری نیشابوری، ابن سینا، ابن مسکویه و ابوالبرکات بغدادی و نقادی امام محمد غزالی از فلسفه؛ برخی از وجوه عرفان اسلامی خلاصه ای از پژوهشهای گسترده مؤلف درباره سهروردی و حکمت اشراق؛ تحلیل بسط فلسفه در اندلس و فیلسوفان سرزمینهای غربی اسلام مانند ابن مسره، ابن حزم، ابن باجه، ابن سید بطلمیوسی، ابن طفیل و سرانجام این رشد که گفته اند فلسفه در جهان اسلام با او به پایان رسید.

در بخش دوم کتاب، با عنوان «از مرگ ابن رشد تا زمان حاضر»، کربن نشان داده است که فلسفه در جهان اسلام با مرگ ابن رشد از میان نرفت بلکه در سرزمینهای شرقی جنان اسلام، به ویژه ایران، تولدی دیگر یافت. از بخش دوم، برخلاف بخش نخست، تنها روایت مجمل آن به دست ما رسیده است که، در اصل، فصلی از تاریخ عمومی فلسفه بود که در ۱۹۷۴ به چاپ رسید. این بخش شامل ۳ فصل است که به ویژه فصل سوم آن درباره «اندیشه شیعی» از نصیرالدین طوسی تا مكتب تهران و مشهد برای تاریخ فلسفه در ایران از اهمیت خاصی برخوردار است. نخستین بخش تاریخ فلسفه اسلامی در ۱۹۶۴ و خلاصه ای از بخش دوم در ۱۹۷۴ و پس از مرگ نویسنده هر دو بخش در یک مجلد (۱۹۸۶) به چاپ رسید. ترجمه فارسی آن نیز در ۱۳۷۳ چاپ و منتشر شده است.