تاریخ یعقوبی نوشته احمدبن ابی یعقوب

معرفی کتاب تاریخ یعقوبی

تاریخ یعقوبی کتابی است در تاریخ عمومی، به زبان عربی، نوشته احمدبن ابى يعقوب. یعقوبی، در روایت تاریخ پیش از اسلام، با دیدگاهی نقادانه به موضوع و منابع خود نگریسته است. درباره انبیا از منابع غیر اسلامی نیز استفاده کرده و در این کار دقتی کم نظیر از خود نشان داده است. او تاریخ ایران پیش از ساسانیان را اسطوره ای غیر قابل اعتماد خوانده است. در همین بخش، هر جا اخبار سیاسی در دست نداشته به ذکر احوال فرهنگی پرداخته، و در ذکر تاریخ سیاسی و نظامی نیز تنها به اخبار دوره اسلامی درباره امم پیشین بسنده نکرده بلکه کوشیده است تا با واسطه از منابع اصلی بهره مند شود. در ثبت وقایع دوره اسلامی نیز روایات را پس از بررسی دقیق برگزیده و هر جا به اختلاف روایات مورخان در وقایع و تاریخ حوادث برخورده کوشیده است تا میان روایات و اخبار سازگاری پدید آورد؛ اما از بعضی تفاصیل که درباره خلفای راشدین و امویان داده و ذکر اقوال و خطبه ها و سیرت ائمه شیعه تعلق او به تشیع آشکار است. در ذکر تاریخ عباسیان از روایات عباسیان بهره برده و، در مقایسه با آنچه درباره امویان آورده، در کار او نوعی تسامح دیده می شود. یعقوبی در نقل تاریخ دوره اسلامی از حوادث فرهنگی و اجتماعی غافل نمانده و کتاب او حاوی نکات مفیدی در این زمینه است.

جلد اول تاریخ یعقوبی از داستان آفرینش تا آغاز عصر پیامبر اسلام است؛ اما مقداری از آغاز کتاب مفقود شده است. جلد دوم از ولادت رسول اکرم آغاز شده و، پس از ذکر وقایع مهم عصر و غزوات، شرح احوال خلفای راشدین و داستان فتوح اسلامی ایران و مصر و شام آمده است. تاریخ امویان و واقعه قیام عباسیان و نقش ابومسلم و استقرار خلافت عباسی تا خلافت المعتمد على الله از دیگر مطالب این بخش است.

این کتاب در نظر تاریخ نگاری اسلامی از اهمیت خاصی برخوردار است و یکی از نخستین تواریخ سالنامه ای در اسلام به شمار می رود و مسعودی، صاحب مروج الذهب، از پیروان یعقوبی در روش تاریخ نگاری است.

 دخویه (۱۸۳۶-۱۹۰۹)، خاورشناس هلندی، تاریخ یعقوبی را در عصر حاضر بازشناساند و هوتسما (۱۹۴۳-۱۸۵۱)، خاورشناس هم وطن خود را دعوت کرد تا آن را تصحیح و منتشر کند. او نیز بر اساس نسخه خطی و مغشوش کیمبریج به تحقیق و طبع آن مشغول شد و آن را در دو جلد به چاپ رسانید (۱۸۸۳) و مقدمه ای به لاتینی با فهرستهای متعدد بدان افزود. همین چاپ یک بار در نجف (۱۳۵۸ق) با تصرفات و حذف فهارس و یک بار در بیروت (۱۳۷۹ق / ۱۹۶۰م) تجدید طبع شد. ترجمه فارسی این کتاب به قلم دکتر محمد ابراهیم آیتی در ایران منتشر شده است.

منبع: فرهنگ آثار ایرانی ـ اسلامی (جلد دوم)