دیده ها و شنیده ها (خاطرات میرزا ابوالقاسم خان کحال زاده)

معرفی کتاب دیده‌ها و شنیده‌ها

دیده‌ها و شنیده‌ها. خاطرات و یادداشت‌های میرزا ابوالقاسم خان‌کحال‌زاده (۱۲۷۷ – ۱۳۶۰ش) طی جنگ جهانی اول، ۱۹۱۴ – ۱۹۱۸، که در ۱۳۶۳ منتشر شد.

کحال‌زاده تحصیلات متوسطه خود را در مدرسه‌ی ایران و آلمان گذراند و در همین دوره به سال ۱۳۳۳ق، به خدمت سفارت آلمان در ایران درآمد و ابتدا با سمتِ ترجمان، سپس منشی دوم و نهایتاً منشی اول سفارتخانه خدمت کرد. وی به عنوان منشی سفارت شاهد و ناظر بسیاری از حوادث و وقایعی بود که طی سال‌های بحرانی جنگ در ایران رخ داد. یادداشت‌های کحال‌زاده به ویژه مکمل گزارش‌هایی است که احمد علی سپهر (مورخ‌الدوله) در کتاب ایران در جنگ بزرگ آورده است.

رقابت‌های امپریالیستی در ایران مشکلات فراوانی برای ایران به بار آورد. با جنگ جهانی اول این مشکلات دو چندان شد. کحال‌زاده، در یادداشت‌ها و خاطرات خود به شرح حوادثی می‌پردازد که، طی جنگ، در نتیجه‌ی رقابت‌های سیاسی و نظامی روسیه و انگلیس از دول متفق و آلمان و عثمانی از دول متحد در ایران پدید آمد. از جمله‌ی این حوادث بود جریان مهاجرت عده‌ای از علما، نمایندگان مجلس، اعیان، تجار، مدیران جراید، افسران عالی‌رتبه و عده‌ای از آلمان‌دوستان (ژرمانوفیل‌ها) متعاقب حرکت قوای روسیه از قزوین به تهران در 1334 / 1915. پژوهشگران تاریخ روابط سیاسی ایران و اروپا، با مطالعه‌ی این کتاب، می‌توانند، علاوه بر آشنایی با فعالیت‌های سیاسی دولتمردان و رجال و احزاب ایرانی، از چگونگی تحرکات مأموران آلمانی در ایران و منطقه‌ی خاورمیانه اطلاع حاصل کنند. از جمله‌ی این تحرکات بوده است مأموریت اوسکار فون نیدر مایر در افغانستان به منظور کسب حمایت و همدلی این کشور در گسترش شورش و انقلاب در هند. در جریان همین مأموریت است که مایر، سر راه خود در ایران، با عده‌ای از رجال ایرانی آشنا می‌شود.

منبع: فرهنگ آثار ایرانی – اسلامی / جلد سوم / نوشته‌ی علی آل داود و احمد سمیعی (گیلانی) / انتشارات سروش / چاپ دوم 1396