روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه

معرفی کتاب روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه

اعتمادالسلطنه از نزدیک ترین افراد به ناصرالدین شاه بود و کمتر روزی بود که به حضور شاه نرود و مدت زیادی با او نباشد. در سفرها هم سفر و در حضر و خلوت همنشین شاه بود. هر شب پس از این که از حضور شاه به منزل می آمد، به نوشتن وقایع  روز می پرداخت و به قول خودش احدی از آن خبر نداشت و تنها کسی که از تحریر این خاطرات باخبر بود، همسرش (اشرف السلطنه) بود که گاهی به علت کسالت یا خستگی شوهر محرر روزنامه بود. بنا بر اشاره اعتمادالسلطنه ظاهراً ناصرالدین شاه هم بویی برده بود و در این باره می نویسد:« فرمودند در تاریخ خودت ثبت کن. به این پادشاه مگر الهام شده است که من تاریخ می نویسم، والا از کجا خبر دارد؟»

 روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه را به دو بخش باید تقسیم کرد؛ یک قسمت مربوط به ۲۹ جمادی الاول ۱۲۹۲ تا ۱۹ محرم ۱۲۹۳ است که در یک مجلد نوشته شده است و دنباله ندارد، اما قسمت دیگر یادداشتهای مربوط به ۱۶ ربیع الثانی ۱۲۹۸ تا ۱۴ شوال ۱۳۱۳ پنج روز قبل از فوت است. آنچه معلوم نیست این است که آیا در فاصلهٔ سال های ۱۲۹۳ تا ۱۲۹۸ روزنامه مرسوم را می نوشته یا این که در این مدت چیزی ننوشته بود. اغلب یادداشتها به خط همسرش است به جز خاطرات مربوط به ۱۰ رمضان ۱۳۱۰ به بعد که به خط اعتمادالسلطنه موجود است. مجلدات خاطرات در اختیار اشرف السلطنه بود و بعد از درگذشت او بنا بر وصیتش به کتابخانه آستان قدس رضوی سپرده شد و ظاهراً این نسخه یگانه نسخهٔ موجود از این یادداشت ها است و ایرج افشار هم از همان نسخه بهره گرفته است. این روزنامه آیینه تمام نمای ایران عصر ناصری است و بیان کننده عللی است که ایران به جانب حکومت مشروطه سوق داده شد. خاطرات اعتمادالسلطنه در نسلهای بعدی سیاست مداران ایرانی تأثیر گذار بود و به ویژه اسدالله اعلم یادداشتهای خود را به شیوه اعتمادالسلطنه نوشت. او هم نگارش یادداشتها را مخفیانه انجام می داد و پس از درگذشتش توسط علینقی عالیخانی منتشر شدند. خاطرات روزانه اکبر هاشمی رفسنجانی نیز بی شباهت به کار اعتمادالسلطنه نیست با این تفاوت که هاشمی تصمیم گرفت در زمان حیات خود و با فاصله ای چند ساله، هر سال یک جلد از خاطرات روزانه اش را منتشر کند.

مجله سیاست نامه / شماره ۶ / زمستان ۱۳۹۵