سایه عمر اثر رهی معیری

معرفی کتاب سایه‌ی عمر

سایه‌ی عمر مجموعه‌ی اشعار محمد حسن معیری متخلص به «رهی» (۱۲۸۸ – ۱۳۴۷ش)، شاعر غزل‌سرای پارسی‌گو است، که به سال ۱۳۴۳ منتشر شد.

این مجموعه مشتمل است بر صد و یک غزل، چهار تغزل، چند منظومه از جمله «خلقت زن»، «گنجینه‌ی دل»، «گل یخ»، «شبی در حرم قدس»، «راز شب»، «سنگریزه»، «ساز محجوبی»، «مریم سپید»، و «بهار عاشق»، دوازده قطعه، چهار رباعی («مایه‌ی رفعت»، «سایه‌ی اندوه»، «راز خوشدلی»، و «سخن‌پرداز») و در پایان، اشعاری در قالب‌های گوناگون با عنوان «ابیات پراکنده». رهی اساساً شاعری غزل‌سراست. از این رو، غزل‌ها بیشترین حجم کتاب را در برگرفته‌اند. مضمون آن‌ها عموماً عاشقانه است. پیش از انتشار سایه‌ی عمر اشعاری طنزآمیز در مایه‌های اجتماعی و سیاسی نیز، از این شاعر غزل‌سرا با نام‌های مستعار «زاغچه» و «شاه پریون» در تهران مصوّر و بابا شمل منتشر شد. وی همچنین، در اشعار خود، شاعرانی سنتی هم‌عصر خود همچون امیری فیروزکوهی و گلچین معانی («جلوه‌ی نخستین») و بزرگانی چون خواجه عبدالله انصاری («پیرهرات») و صائب («گلبانگ رود») را ستوده است.

رهی، چنان‌که اشاره شد، اساساً شاعری غزل‌سراست. اما در قالب‌های دیگری چون قطعه و دوبیتی و رباعی و مثنوی نیز طبع‌آزمایی کرده است. ویژگی خاص زبان غزلیات او سلیس و شیرین است و یادآور سخن سعدی است. خودِ او به این معنی اشاره دارد در آنجا که می‌گوید: سرخوش از ناله‌ی مستانه‌ی سعدی است رهی. سروده‌هایش جملگی سَخته و پُخته و استادانه و از قماشی است که غثّ‌و‌سمین ندارد. نازک‌خیالی و مضمون‌آفرینی و تشبیهات بدیع به آن‌ها اصالت بخشیده است و، در این مایه، از سبک صائب و بيدل متأثر می‌نماید در عین آنکه جانب اعتدال را با ظرافت تمام نگه داشته است. او به شعر بزرگانی چون نظامی و مولانا و حافظ نیز بی‌توجه نبوده است. رهی در ترانه‌سرایی معاصر نیز جایگاه بارزی یافته است. گاه از او به عنوان شاعر ترانه‌سرا یاد شده است. بسیاری از خوانندگان طراز اول، از جمله بنان، تصنیف‌های او را اجرا کرده‌اند که در رسانه‌ها پخش شده است. مجموعه‌ی ترانه‌های او با عنوان آزاده منتشر شده و، از آن میان، «نوای نی»، «شب جدایی»، «دارم شب و روز»، «به کنارم بشین»، «من از روز اول»، و «تنها ماندم تنها رفتی» شهرت عام یافته است. سایه‌ی عمر، با مقدمه‌ی علی دشتی، به همت انتشارات امیرکبیر منتشر و بارها تجدید چاپ شد.

منبع: فرهنگ آثار ایرانی – اسلامی / جلد چهارم / نوشته‌ی علی آل داود و احمد سمیعی (گیلانی) / انتشارات سروش / چاپ اول 1396