سفارت نامه خوارزم نوشته‌ی رضا قلی خان هدایت

معرفی کتاب سفارت‌نامه‌ی خوارزم

سفارت‌نامه‌ی خوارزم از نخستین سفرنامه‌هایی است که، به سفارش دولت ایران، برای شناسایی اوضاع جغرافیایی و سیاسی و فرهنگی خوارزم، به قلم رضا قلی خان معروف به لَله‌باشی، متخلص به هدایت و ملقب به خانی و امیرالشعرا (۱۲۱۵ – ۱۲۸۸)، شاعر، ادیب و مورخ به نام عصر ناصری، نوشته شده است.

رضا قلی خان، در پنجم جمادی الثانی ۱۲۶۷، به فرمان ناصر الدین شاه، از جانب میرزا تقی امیرکبیر به عنوان سفیر به خوارزم اعزام شد. وی مأموریت یافت که در مسیر سفر اوضاع جغرافیایی بلاد و آبادی‌های سر راه را بررسی و فواصل آن‌ها را تعیین کند و با احوال ایلات و رؤسای آن‌ها و ریش‌سفیدان قبایل آشنایی یابد و برای آزادی اسرای ایرانی با آنان به مذاکره بپردازد. مدت مأموریت او سه ماه مقرر گردید اما سفر هدایت هفت ماه و نیم طول کشید و او در ۱۷ محرم ۱۲۶۸، همراه فرستاده‌ی خان خوارزم و اسیرانی که بهای آزادی آنان را پرداخته بود، به دارالخلافه‌ی تهران بازگشت. در این هنگام امیرکبیر معزول شده بود و هدایت گزارش سفر خود را که در آن به مقتضای تغییر اوضاع سیاسی، به اختصار گراییده بود به ناصر الدین شاه تقدیم کرد و به رغم میل باطنی خود، به دستور میرزا آقاخان نوری، صدر اعظم جدید، در ذیل سفرنامه‌ی خود، امیرکبیر را نکوهش و میرزا آقاخان نوری را ستایش کرد.

منبع: فرهنگ آثار ایرانی – اسلامی / جلد چهارم / نوشته‌ی علی آل داود و احمد سمیعی (گیلانی) / انتشارات سروش / چاپ اول 1396