سفرنامه پیترو دلاواله

معرفی کتاب سفرنامه پیترو دلاواله

این سفرنامه گزارش سفرهای پیترو دلا واله (۱۵۸۶ – ۱۶۵۲ / ۹۹۵ – ۱۰۶۲)، جهان‌گرد ایتالیایی، در اوایل قرن هفدهم به ترکیه و ایران و هند است. این سفرنامه، به ویژه بخش مربوط به ایران آن، از این نظر که مؤلف از نزدیک شاهد بسیاری از وقایع بوده و حیات فرهنگی و اجتماعی و سیاسی کشور ما در دوران سلطنت شاه عباس اول (حکومت: 996 – 1038) را با دقت ثبت کرده، حایز اهمیت است. او با دید فرهنگی متفاوت و کنجکاوانه به شئون گوناگون جوامع ایرانی آن عصر نگریسته و مظاهر زندگی و خلقیات و روحیات ایرانیان همچنین اوضاع جغرافیایی و اقتصادی ایران و عقاید و آداب و رسوم رایج در آن را بیان کرده و رویدادها و جریان‌های مربوط به دربار ایران را گزارش کرده است. همچنین از نفوذ تدریجی دول اروپایی در ایران و درگیری‌های شاه صفوی با عثمانیان و ازبکان اطلاعات دست اول به دست داده است. وی در مقایسه‌ی ایران عصر صفوی با کشور عثمانی، برای ایران مزیت قایل شده است.

پیترو دلا واله در رم متولد شد؛ تحصیلات خود را در رشته‌ی ادبیات و حقوق گذراند؛ آداب شوالیه‌گری آموخت؛ و در نزاع بین پاپ پل پنجم و جمهوری ونیز بر سر مسائل مذهبی، به جرگه‌ی هواخواهان پاپ درآمد. او، پس از برقراری صلح به سال ۱۶۱۱، برای جنگ با دزدان دریایی در سواحل شرقی افریقا، به ناوگان جنگی اسپانیا پیوست اما، بدون شرکت در درگیری‌ها، به رم بازگشت و چندی پس از آن به سیاحت روی آورد و عازم مشرق‌زمین شد. جهان‌گرد ایتالیایی، به سال ۱۶۱۴، به استانبول و قاهره و از آنجا به بیت‌المقدس، دمشق، حلب، بغداد و حله سفر کرد و در ۱۰۲۵ / ۱۶۱۷، وارد ایران شد؛ از طریق قصر شیرین و همدان روی به اصفهان نهاد تا به خدمت شاه عباس اول درآید و در جنگ با ترکان عثمانی، ملتزم شاه ایران باشد. در این اوان، شاه عباس در شهر اشرف (بهشهر کنونی) اقامت داشت و پیترو دلا واله راهی شمال ایران شد و از نوازش شاه برخوردار گشت. وی پنج سال در شاه ایران بود؛ در ۱۰۳۰، از اصفهان به شیراز و تخت جمشید رفت؛ سپس عازم هند شد اما چون همسرش در ۱۰۳۲ / ۱۶۲۲، در میناب درگذشت، به لار بازگشت و در ژانویه‌ی ۱۶۲۳ از بندرعباس (گمبرون) رهسپار هند شد و مدت بیست ماه در آنجا ماند. در ۱۰۳۵ / 1628 به رم بازگشت و به زمره‌ی ملازمان پاپ اوربان هشتم درآمد. از آن پس به مطالعه و تنظیم خاطرات خویش پرداخت و سرانجام در رم درگذشت. دلا واله شاید نخستین کسی بود که سنگ‌نوشته‌های تخت جمشید را به جهان غرب شناساند و آثاری از خطوط قدیم آسوری را با خود به اروپا برد. او، علاوه بر ادبیات و حقوق، با علم هیئت، جغرافیا، باستان‌شناسی، و گیاه‌شناسی آشنا بود و مجموعه‌ای از نباتات فراهم آورده بود. وی به زبان‌های ایتالیایی، اسپانیایی، پرتغالی، فرانسه، لاتینی، یونانی، ترکی و فارسی آشنایی تمام داشت و تا حدی با زبان‌های قبطی و کلدانی نیز آشنا بود. او، چنان که خود اشاره کرده، در سفر به ایران ارضای حس کنجکاوی، کسب شهرت و افتخار برای خود و کشورش، مبارزه با کفار یعنی امپراتوری علمانی، فراهم‌ساختن اسباب مهاجرت مسیحیان مقیم عثمانی به ایران، خریداری و جمع‌آوری کتب ارزشمند علمی و مذهبی و فلسفی و طبی، و بازدید از مناطق سوق‌الجيشيی مهم در مسیر سفر خود را منظور نظر داشت.

منبع: فرهنگ آثار ایرانی – اسلامی / جلد چهارم / نوشته‌ی علی آل داود و احمد سمیعی (گیلانی) / انتشارات سروش / چاپ اول 1396