سمک عیار نوشته فرامرزبن خدادادبن عبدالله الکاتب الارجانی (باروایتی ساده و روان)

معرفی کتاب سمک عیار

سمک عیار از داستان‌های معروف زبان فارسی است که فرامرز بن خداداد بن عبدالله الكاتب الارَّجاني [اَرّجان یا ارگان، شهر قدیم فارس مجاور بهبهان] آن را یا از زبان قصه‌گویی به نام صدقه بن ابوالقاسم ضبط کرده یا از روی روایت کتبی داستان فراهم آورده است. منبع داستان، خواه کتبی باشد خواه شفاهی، بی‌گمان اصل آن از صدقه‌ی بن ابوالقاسم اخذ شده بوده و به این مطلب مکرراً در متن کتاب اشاره شده است. اما چون فرامرز خودش و صدقه بن ابوالقاسم را بارها هم «راوی قصه» و هم مؤلف کتاب می‌خواند، نمی‌توان به دقت معلوم کرد که رابطه‌ی این دو تن با داستان چه بوده است. گاه چنین به نظر می‌رسد که یکی ازین دو تن داستان سمک را از اصلی مکتوب فراهم آورده چنانکه ذکر عنوان «مؤلف» ذهن را بدین سو می‌کشاند، و گاه طرز بیان، اصلی شفاهی را به ذهن متبادر می‌کند. احتمال دیگر آن است که صدقه داستان را نقل و فرامرز آن را کتابت کرده باشد. نحوه‌ی انتقال هر چه بوده باشد، بعید است که فرامرز بن خداداد، با خلاقیت و هنر داستان‌گزاری خود، در متن دست نبرده باشد. احتمال دیگری هم هست و آن اینکه ابتدا صدقه روایتی مکتوب ازین داستان ساخته و پرداخته باشد سپس فرامرز به آن روایت شفاهی شاخ و برگ‌هایی افزوده و آن را بسط داده باشد.

خلاصه‌ی داستان سمک عیار به این شرح است که «مرزبان‌شاهِ حلبی» را از دختر پادشاه عراق پسری می‌آید که او را «خورشید شاه» نام می‌نهند. خورشید شاه، در نوجوانی، عاشق «مه‌پری»، دختر فغفور چین، می‌شود و به کمک برادر ناتنی خود «فرّخ روز»، برای یافتن مه‌پری به چین می‌رود. دایه‌ی مه‌پری، که «شروانه‌ی جادو» نام دارد، بر سر راه خواستگاران دختر شروط متعدد مشکل‌آفرینی می‌نهاده همچون رام کردن اسبی سرکش، کُشتی‌گرفتن با حریفی زورمند، و پاسخ گفتن به پرسشی دشوار.

منبع: فرهنگ آثار ایرانی – اسلامی / جلد چهارم / نوشته‌ی علی آل داود و احمد سمیعی (گیلانی) / انتشارات سروش / چاپ اول 1396