مرگ وزیر مختار نوشته نیکلایویچ تینیانوف

داستان کتاب مرگ وزیر مختار

داستان کتاب مرگ وزیر مختار مربوط به زندگی الکساندر گریبایدوف، نمایشنامه نویس، شاعر و آهنگساز روس است که ناخواسته وارد سیاست شد. او کسی است که قرارداد ترکمنچای را برای عباس میرزا می برد و پس از گرفتن غرامات حاصل از قرارداد به روسیه برمی گردد. او به زودی به عنوان وزیر مختار (سفیر) به تهران می آید و در نهایت در دوران فتحعلی شاه در تهران، در پی حمله ی مردم به سفارت روسیه کشته می شود.

درون مایه مرگ وزیر مختار

کتاب مرگ وزیر مختار اثر نیکلایویچ تینیانوف، رمانی تاریخی است که در آن تینیانوف تا حد ممکن از قضاوت یک طرفه پرهیز کرده است. تبنيانوف در مرگ وزیر مختار با آرایه ای از قصه به سیمای آشوب زده تاریخ عصر گریبایدوف -وزیر مختار روس در ایران- که تمامیت فضای متشنج آن زمان و دوران دلهره های «جنگهای قفقاز» و قرارداد «ترکمن چای» را در بر می گیرد چنگ می اندازد .

او جز در بخش های آغاز کتاب زندگی از هم پاشیده دربار فتحعلیشاه و دسیسه ها و توطئه های آن را نشان می دهد و به سیمای پریشان فقر و سرگشتگی و پسماندگی مردم تبریز و تهران در آن زمان می پردازد.

نویسنده در توصیف رویدادهای روسیه کند و مفصل می نویسد. حادثه اصلی کتاب، که خواننده را متشنج می کند و آهنگی لحظه به لحظه تندتر بخود می گیرد، جامعه آن روز ایران است. رویداد اصلی کتاب، واقعه ای نیست که در ایران می گذرد، بلکه خود ایران است و حتی گریبایدوف نیز که قبلا” ایران را می شناسد، هنگامی که بار دوم، بعنوان وزیر مختار ، به ایران می آید، این احساس را دارد که به سوی تمامیت شناخته نشده ای می رود.

بررسی کتاب از بعد تاریخی

شخصیت اول کتاب «الكساندر سرگیویچ گریبایدوف» مردی آزاده، شاعری محبوب و «یکی از چهره های عمده ادبيات اوائل قرن نوزدهم روسیه» بود. گریبایدوف، همچنین، مذاکره کننده عهدنامه ترکمن چای و سفیر یک قدرت بزرگ امپریالیستی قرن نوزدهم در ایران زبون و ورشکسته آن روز بود.

خواننده بسیار زود درخواهد یافت که یوری تینیانوف، نه فقط بی داشتن غرض و خرده حساب این کتاب را نوشته، بلکه حتی به قهرمانان واقعی رویداد های کتاب خود، یعنی ملت سرشکسته و گرسنه ایران، همواره مهر می ورزد. با آنکه «قهرمان» کتاب او گریبایدوف است و طبیعتا اوست که صحنه را می گرداند، اما آن کس که علاقه و محبت خواننده را بیش از هر کس دیگر جلب می کند الزاما او نیست، حتی برعکس. در تأیید بیغرضی نویسنده همین بس که هیچ شخصیتی در کتاب، به جذابیت و شیرینی عباس میرزا، سردار ناکام ایرانی، توصیف نشده است. شاید تینیانوف درباره هیچکس به اندازه او عطوفت و دلبستگی نشان نداده باشد. و عجیب نیست که صفحه های مربوط به عباس میرزا، به نظر ما، ظریف ترین، زیباترین و عمیق ترین صفحه های کتاب حاضر است.

بخش «ایرانی» کتاب بسیار تند تر، دقیق تر و زنده تر نوشته شده است. در این بخش از جوشش و التهابی پویا سخن گفته میشود که ناخودآگاه و منفعلانه است. زیرا واکنشی است غریزی و حتی شناخته نشده در برابر وضعی که روز به روز و هرچه بیشتر به سوی تباهی و فساد می رود. شاید برای همین پویایی و جنبش است که نویسنده به مردم کوچه و بازار ایران (تهران، تبریز، قزوین و…) پیش از مردم روسیه اهمیت می دهد و دوستشان می دارد. و در تحولات داستان خود به مردم ایرانی نقش بسیار مهم تری می دهد. از این نقطه نظر، توجه به این نکته نیز جالب است که در تشریح جزئیات زندگی و خلقیات مردم ایران حتی بیش از توصیف مردم کشور خود موفق بوده است. همین امر موجب آن می شود که اهمیت کتاب از یک رمان صرفاً تاریخی فراتر رود و ارزشی دو چندان برای خواننده ایرانی داشته باشد.

درباره نویسنده کتاب “یوری نیکلایویچ تینیاتوف”

پوری نیکلایویچ تینیانوف، محقق، نویسنده و ادیب روس، در سال ۱۸۹۴ در ویتبسک زاده شد. در سال ۱۹۲۱ تاریخ ادبیات روس را پیراست و عنوان داستايفسکی و گوگول را به آن داد و دو کتاب دیگر به نام مشکلات نثر مسجع و متقدمان و نوآوران در زمینه نقد ادبی ارائه کرد و در سال ۱۹۲۵ اولین رمانش را به نام کوخلیا نوشت. او از سال ۱۹۲۷ تا 1933 رمانهای سروان کی جه و مرگ وزیر مختار را عرضه نمود و با کتاب تحقیقی نثر پوشکین به یک زندگی پر ماجرای ادبی پایان داد و در سال ۱۹۴۳ چشم از جهان بست.

بهترین ترجمه کتاب مرگ وزیر مختار

این کتاب با دو ترجمه با عناوین «مرگ وزیر مختار» و «قتل وزیر مختار» در ایران ترجمه و به چاپ رسیده است. 

مرگ وزیر مختار ترجمه مهدی سحابی که اولین بار سال 1356 توسط انتشارات امیرکبیر چاپ شد و هم اکنون توسط انتشارات ماهی چاپ می شود. 

قتل وزیر مختار که توسط اسکندر ذبیحیان و انتشارات توس در سال 1368 چاپ شده است.

به نظر می رسد ترجمه مهدی سحابی با توجه به رزومه و سابقه ترجمه های ایشان، ترجمه ای معتبرتر و دقیق تر باشد، هرچند این کتاب از متن روسی ترجمه نشده است ولی با توجه به اینکه متن کتاب بیشتر تاریخی است و زبان ادبی آن کمتر مورد توجه قرار گرفته به نظر می رسد عدم ترجمه از متن غیر روسی خللی به دقت آن وارد نکرده است.