کلیدر نوشته محمود دولت آبادی

معرفی کتاب کلیدر

کلیدر (۱۳۶۳-۱۳۵۷) کتابی است در  2836 صفحه و 10 جلد نوشته محمود دولت آبادی (۱۳۱۹). داستان در منطقه ای بنام کلیدر در خراسان و بین سالهای 1325 و 1327 در جریان است. شخصیت های مهم داستان عبارتند از گل محمد (مرد ایلیاتی)، ستار (پینه دوز دوره گرد)، مارال (همسر دوم گل محمد) و زیور (همسر اول گل محمد)

پیرنگ داستان کلیدر

آن روز مارال دختر جوانی از عشایر کردِ ساکن خراسان به شهر (سبزوار) می آید تا پدرش عبدوس و نامزدش دلاور را که به جرم شرکت در قتل زندانی هستند، ملاقات کند. مارال و مادرش در طول یک سالی که این دو در زندان بوده اند، بر اثر خشکسالی زندگی دشواری را گذرانده اند. مادر بعد از بیماری سختی مرده است و مارال که تنها مانده است، تصمیم گرفته پیش عمه اش بلقیس همسر کلمیشی به کلاته سوزنده برود. خانوار کلمیشی مثل بیشتر ایلیاتی های آن سامان بین منطقه کلیدر و قلعه ها و کلاته های پراکنده آن نواحی بر حسب فصل در رفت و آمدند.

شرح و تفسیر داستان کلیدر

زندگی و مرگ گل محمد شخصیت اصلی رمان «کلیدر» تکرار زندگی و مرگ افرادی از جامعه روستایی ایلیاتی – ایران است که تحت فشار عوامل طبیعی و اجتماعی و نظام ارباب رعیتی حاکم بر سرنوشت خود، گاه گاه دست به طغیان زدهاند و در برابر قانون و نظم شهری «یاغی» شده اند. این یاغیان که نظایرشان در گوشه و کنار تاریخ و جغرافیای ایران پراکنده است، گاه سیمایی «عیار» گونه یافته اند و یاد و خاطره شان در افسانه ها و ترانه های مردم حفظ شده است.

اما آنچه رمان «کلیدر» را از افسانه های یاغیان و عیاران متمایز می کند ارتباطی است که نویسنده از طریق ستار (پینه دوز دوره گردی که در حقیقت عضو تشکیلاتی سیاسی است) بین زندگی گل محمد با جامعه شهری سال های اواسط دهه بیست برقرار کرده است تا نگاهی انتقادی بیندازد به فعالیت های تشکیلاتی که با هدف ایجاد تحول در زندگی کارگران و روستاییان در صدد ایجاد همبستگی بین این دو طبقه بود. حال آنکه اقلیت کارگری جامعه آن سال ها نمی توانست نقش مؤثری در کمک به اکثریت دهقانی داشته باشد؛ دهقانانی که ترس ها و احتیاط ها و سنت های چند هزار ساله، دست و پای عملشان را بسته بود و نمی توانستند در برابر نظامی که اجزای در هم پیچیده آن قرنها حامی و نگهدارنده منافع یکدیگر بودند، بایستند.
نویسنده در پایان رمان قربان بلوچ (نیروی تجربه دیده مبارزه) را با موسی کارگر جوان آگاه با امید دیدار بر جا می گذارد، با این آرزو که در موقعیتی مناسب تر یکدیگر را پیدا کنند.
رمان با زاویه دید بیرونی به شیوه دانای کل روایت می شود.

منبع: رمانهای معاصر فارسی/ میمنت میرصادقی/ نشر نیلوفر