سفرنامه پولاک

معرفی کتاب سفرنامه پولاک

این اثر پولاک را یکی از نخستین رساله‌های تحقیقی درباره‌ی ویژگی‌هایی مردم‌شناختی ساکنان ایران‌زمین می‌توان شمرد و آن مشتمل است بـر پیش‌گفتار و دو بخش.

پیش‌گفتار چنین آغاز می‌شود: «من در این اثر کوشش دارم تصویری از سرشت و آداب و شیوه‌ی زندگی یکی از جالب‌ترین مردمان کره‌ی خاک را ترسیم کنم ـ مردمانی که جایگاهشان به دستاوردهای آنان به گذشته‌های دور باز می‌گردد، اما این جایگاه هنوز هم از میان برنخاسته، گویا باز از نو سر برمی‌آورد تا در تاریخ جهان و تاریخ فرهنگی آینده نقشی نسبتاً مهم ايفا نماید.» به دنبال آن آمده است که، در این کتاب، به تفصیل به شرح زندگی در دربار شاه ایران می‌پردازم.

بخش اول در دوازده فصل شامل مطالب و مباحث زیر است: جمعیت و پراکندگی آن و اقوام متنوع ساکن در کشور؛ سران و کارگزاران حکومتی و وظایف و جایگاه اجرایی آنان؛ انواع مسکن و مصالح ساختمانی، خصوصیات معماری و فضاهای خانه‌ها؛ ویژگی‌های عمومی شهر تهران، تأسیسات عمومی آن؛ اشاراتی به بعضی شهرهای دیگر از جمله اصفهان؛ شئون گوناگون زندگی اجتماعی از جمله آداب و زندگی روزمره‌ی ایرانیان، انواع خوراکی‌ها و طرز تهیه‌ی آن‌ها، عادات غذا خوردن، پوشاک و آرایش، لباس طوایف؛ بهداشت و درمان؛ گذران اوقات فراغت؛ ازدواج و خانواده؛ آموزش و پرورش فرزندان؛ خرافات؛ خصوصیات زندگی خدمتکاران و غلامان؛ زبان، گویش‌ها، خط؛ شعر و شاعری؛ علوم؛ مطبوعات و کتابخانه؛ نقاشی و آواز؛ کوشش ایران از جمله تلاش‌های امیرکبیر برای دست‌یابی به تمدن اروپایی و تشکیل نظام؛ اشاره به دعوت از هیئت اتریشی و سفر خودِ پولاک به ایران و مشکلات راه؛ مذهب، قوانین و مقررات شرعی و عرفی و شیوه‌ی مجازات؛ حمام‌های عمومی و محاسن و معایب آن‌ها؛ مرگ‌ومیر و مراسم تدفین، قبرستان‌ها و حمل مردگان به مکان‌های خاص؛ جشن سال نو (نوروز) و مراسم سلام.

در بخش دوم شامل دوازده فصل، از دیگر شنون حيات اجتماعی و اقتصادی ایران سخن رفته و مطالبی به شرح زیر آمده است: ناصر الدین شاه و زندگی و حوادث دوره‌ی پادشاهی او؛ وضعیت راه‌ها و ارتباطات و کیفیت مسافرت به نقاط گوناگون ایران و میزان امنیت؛ روستاها و فعالیت‌های اقتصادی آن‌ها به‌ویژه دامداری و کشاورزی، آبیاری و تولید انواع محصولات؛ اوزان و مسافات؛ فلزات قیمتی و انواع مسکوکات؛ اوضاع صنایع و بازرگانی؛ احوال پزشکی و انواع پزشکان، چگونگی درمان بیماری‌ها، انواع داروها و اثر درمان‌بخش چشمه‌های معدنی، انواع زهر و پادزهر، گیاهان شفابخش، بیماری‌های فراگیر؛ توصیه‌هایی به مسافران اروپایی درباره‌ی بیماری‌ها و نحوه‌ی پیشگیری و درمان آن‌ها؛ اهمیت توجه به معنای نام‌های جغرافیایی و ریشه‌یابی آن‌ها؛ اشارات ارزشمندی درباره‌ی پیشوندها و پسوندهای رایج در ترکیب نام سکونت‌گاه‌ها، با ذکر نمونه‌های متعدد. پولاک نام‌های مکان‌ها را معرف تاریخ و سرمنشاء احداث آن‌ها می‌شمارد و بر آن است که از نام هر مکان می‌توان خصوصیات آن را حدس زد و انتظاری را که از آن می‌توان داشت معلوم کرد.

این کتاب پولاک، با عنوان سفرنامه‌ی پولاک و عنوان فرعی «ایران و ایرانیان»، به قلم شیوای کیکاووس جهانداری به فارسی ترجمه و به سال ۱۳۶۱ حاوی یادداشت مترجم (در چهار صفحه) چاپ و منتشر شده است. مترجم، در یادداشت خود، شرح زندگی پولاک را درج کرده است.

منبع: فرهنگ آثار ایرانی – اسلامی / جلد چهارم / نوشته‌ی علی آل داود و احمد سمیعی (گیلانی) / انتشارات سروش / چاپ اول 1396